Шчучынскі раён. Аб’екты, уключаныя ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей. Частка 1.
Комплекс былога палаца князёў Друцкіх-Любецкіх (канец ХVІІІ стагоддзя)
(г.Шчучын)
Палац знаходзіцца ў паўночнай частцы горада, на месцы былога панскага маёнтка, тэрыторыя якога пасля вайны была аддадзена пад ваенны гарадок і даволі шчыльна забудавана.
Спраектаваны ў 1892-1895гг. віленскім архітэктарам Тадэвушам Раствароўскім і быў мала звязаны з папярэднім палацава-паркавым комплексам ХVIIIст. Уяўляе сабой дваранскую рэзідэнцыю князя Друцкага-Любецкага, мураваную, двухпавярховую, ў стылі пецярбургскага неакласіцызму канца XIX ст.,з асобнымі элементамі эклектызму.
3 агульнага аб’ёму лёгка вычляняюцца з боку галоўнага фасада тры ўзаемазвязаныя аб’ёмы. Сярэдні (цэнтральны) аб’ём, адсунуты злегку ўнутр, быў ніжэйшы за бакавыя і ўтвараў на галоўным фасадзе порцік з дзвюма калоннамі іанічнага ордэра, фланкіруючымі галоўную вось фасада. Магутны карніз упрыгожвала моцна прафіляваная ляпніна.
Унутраная планіроўка рэзідэнцыі мела нерэгулярны характар. Жылыя памяшканні ў асноўным групаваліся ўздоўж галоўнага фасада і двух бакавых, а з паркавага фасада размяпічаліся парадныя памяшканні.
Былы інтэр’ер, мэбля, вялікая частка маемасці былі вывезены ў кастрычніку 1939 г. Засталося аздабленне парталаў, паталка на першым паверсе, дзверы – усё выканана ў тэхніцы разбярства па дрэве.
Будаўніцтва ваеннага гарадка пасля Другой сусветнай вайны на тэрыторыі маёнтка і палацава-паркавага комплексу, а перш за ўсё прыбудова да палаца значна змянілі архітэктурна-планіровачны ансамбль і непасрэдна сам палац.
У прошлым годзе пачалася рэканструкцыя палаца.
Касцёл Святой Тэрэзы (1829г.)
(г.Шчучын, вул.Савецкая,1)
На вуліцы Савецкай у 1822 г. Ксаверый Друцкі-Любецкі пачаў будаўніцтва мураванага касцёла, на які Сцыпіа Дэль Кампа ахвяравала 60 тыс. злотых (або 9000 руб. серабром). Манахі-піяры са свайго фундуша дадалі на будаўніцтва касцёла яшчэ 7500 руб. серабром. У 1837 г. губернскім праўленнем зроблены падлікі: на будаўніцтва касцёла, якое было завершана ў 1829 г., патрачана 21 627 руб. 23 кап., кляштара 25 453 руб. 63 кап. серабром.
У 1867 г. кляштар быў закрыты, а касцёл стаў парафіяльным. Пасля 2-й сусветнай вай-ны, у 1954 г., кляштарныя пабудовы перададзены вайсковай часці. У 1946 і 1952 гг. 6удынак касцёла рамантаваўся, была пабудавана капліца. У 1964 г. ксёндз Пятрашка быў пераведзены ў другі прыход, праз год касцёл закрылі. Летам 1966 г. маёмасць касцёла вывезлі ў Троіцкі касцёл у в. Ішчална. Невядома куды потым трапілі сярэбраныя падсвечнікі, чашы і іншыя культавыя рэчы са Шчучынскага касцёла. Касцельны арган і прыгожыя венецыянскія вітражы былі разбіты і зламаны. У лютым 1969 г. рашэннем Савета па справах рэлігій пры Савеце Міністраў СССР будынак касцёла перадалі вайсковай часці пад клуб. Вернікі вымушаны былі праводзіць набажэнствы пад адкрытым небам. Толькі ў кастрьгчніку 1988 г.было дазволена перадаць будынак рэлігійнаму таварыству католікаў для выкарыстання ў культавых мэтах. 6 лістапада 1988 г. з касцёла ў в. Ішчална была вернута маёмасць Шчучынскага касцёла і пачалася рэстаўрацыя будынка. 3 1989 г. ў касцёле праводзяцца набажэнствы.
Будынак касцёла мае выцягнутую на падоўжнай восі крыжова-купальную кампазіцыю, дамінуючае становішча ў якой займае высокі купал над сяродкрыжжам. У дэкоры фасада выкарыстаны асноўныя элементы дарычнага ордэра. Вось сіметрыі галоўнага фасада падкрэслена ўваходным праёмам з сандрыкам, акном у фігурнай ліштве і круглым праёмам на франтоне. Інтэр’ер касцёла двухсветлавы. Алтары устаноўлены ва ўсходняй частцы асноўнаа аб’ёму. Сцены ў інтэр’еры расчлянёны паўкалонамі і аздоблены па ўсім перыметры шырокім карнізам. У алтары знаходзіцца драўляная скульптура Маці Божай Фацімскай.
Брацкая магiла
(г.Шчучын, пл.Свабоды)
Пастамент абліцаваны гранітнымі плітамі. У ніжняй частцы пастамента ўсталяваныя 4 металічныя дошкі з імёнамі пахаваных. На пастаменце постаць воіна з аўтаматам на грудзі.
Пачатак захавання — 1944г., усталяванне помніка- 1949 Усяго пахавана 235 чалавек (з іх вайскоўцаў 229, удзельнікаў супраціўлення 6)
Царква Святога Архангела Mixaiлa (канец XIX стагоддзя)
(г.Шчучын, вул.Чырвонаармейская 1)
Пабудаваны ў 1863-1865г. у цэнтры горада на месцы былой капліцы. Храм асвяцілі 22 кастрычніка 1865г. Працай кіраваў царкоўна-будаўнічы камітэт у складзе прадстаўнікоў царскай адміністрацыі: ваеннага начальніка Лідскага павета капітана лейб-гвардыі Прэабражэнскага палка У.Ф.Панюціна, маёра корпуса жандармаў В.М.де-Лазары, міравых пасрэднікаў 1 і 2 участкаў Лідскага павета П.А.Ушакова і П.А.Балагоўскага, З.В.Балагоўскай ды рукадзельніцы А.А.Усавай. Мураваная царква ў псеўдарускім стылі каштавала 4651 руб. 64 кап. казённых грошай і была разлічана на 200 чалавек. На патрэбы шчучынскай царквы адбыўся збор сродкаў у Тамбоўскай губерні, які даў каля 200 руб. Асобныя ахвяраванні зрабілі гвардыі капітан Панюцін і князь Мяшчэрскі. У 1872 г. на сродкі старасты шчучынскай царквы, міравога пасрэдніка 2 участка Паўла Аляксандравіча Балгоўскага вакол царквы была зроблена агароджа. якая каштавала 274 руб. 65 кап.
Мураваны храм. Канічная падоўжна-восевая кампазіцыя царкоўнага будынка складаецца з кубападобнага аб’ёму малітоўнай залы, пяціграннай апсіды, кароткай трапезнай і прытвора званніцы. У сілуэце будынка пануюць шатры з цыбулепадобнымі купаламі над асноўным аб’ёмам і васьмерыком званіцы. У дэкоры фасаду выкарыстаны запазычаныя са старажытна-рускага царкоўнага дойлідства кілепадобныя какошнікі-закамары, руставаныя вуглавыя лапаткі, кілепадобныя ліштвы высокіх арачных аконных праёмаў, аркатурныя фрызы, рэльефныя крыжы. У інтэр’ры абсіда вылучана драўляным іканастасам. Шануецца абраз “Маці Божая Хуткапаслушніца”, якая знаходзіцца ў храме з часу яго асвячэння.
Царква Праабражэння Гасподняга (канец XIX стагоддзя)
г.п.Астрына, вул.Гродзенская, 42
Упершыню Астрына згадваецца ў кнізе запісаў Літоўскай метрыкі ў 1450г. У 1487г. набывае статус мястэчка. У 16-18 ст. Астрына – цэнтр староства Лідскага павета Віленскага ваяводства. У 1556г. астрынская царква св.Спаса атрымала наданні ад Жыгімонта Аўгуста.З 1795г. – мястэчка Лідскага павета. На упрыгожанне новых цэркваў Шчучынскага благачынія ахвяраваліся сродкі рускіх купцоў і арэстакратаў. Так графіня салагуб падаравала астрынскай царкве ажно 113 руб. У 1865г. пабудавана новая царква Праабражэння Гасподняга. Старая драўляная царква была разабрана і перавезена ў в.Бершты. Пры астрынскай царкве дзенічаў хор, прыхадская школа.
На мяжы ХХ-ХХІ ст. царква была адрамантавана.
Помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю. Крыжовую форму храма фарміруюць цэнтральны кубападобны аб’ём малітоўнай залы, бакавыя прыдзелы, паўкруглая апсіда, прытвор-званіца. Сяродкрыжжа завершана 8-гранным шатром з заломам і цыбулепадобнай галоўкай. Вертыкальнай дамінантай з’яўляецца 3-ярусная чацверыковая званіца, якая мае шацер з макаўкай. Галоўны ўваход у яе ў 1-м ярусе вырашаны арачным парталам-прытворам пад 2-схільным пакрыццём. На фоне паліхромнай бутавай муроўкі сцен кантрастна вылучаюцца атынкаваныя і пабеленыя элементы архітэктурнага дэкору — вуглавыя лапаткі, гарадковыя фрызы, плоскасныя ліштвы арачных аконных праёмаў. Алтар прадстаўлены 4-х ярусным іканастасам бела-залатой афарбоўкі, выкананым з дрэва, контуры з рысамі характэрнымі для стылю барокка.
Помнік А.С. Пашкевіч (1954 год)
г.п.Астрына, вул.Станкевіча
Знаходзіцца каля будынка сярэдняй школы. Выраблены ў 1954г. скульптарам А.Заспіцкім. На пастаменце прамавугольнай формы скульптурная выява маладой жанчыны у дліннай сукенцы з накінутым на плечы шалем. Скульптура перадае рух: левая рука прыціскае да гудзей кнігу, калена троху согнута (імітацыя крока). Гордая пастава, цверды позірк перадаюць унутраную моц і філасафічнасць натуры пісьменніцы.
Курганны могільнік перыяду ранняга сярэднявечча (VI — VIII стагоддзі)
в.Берагоўцы, паміж вёскамі Берагоўцы і Сарокі
Паміж вёскамі Берагоўцы і Сарокі, у хваёвым лесе. Першапачаткова было 22 насыпы вышынёй 0,8-1,9 м, дыяметрам 5-12 м. Захавалася на сёняшні дзень 18 насыпаў, выцягнутыя па лініі захад-усход. Тры курганы ў 1960 г. раскапала К.Т.Кавальская, адзін разбураны невядомымі асобамі ў 90-х гадах ХХ ст.; у 1975 г. візуальна даследаваў М.А.Ткачоў. У адным насыпе выяўлена пахаванне з абрадам трупаспалення. Знойдзены ляпная кераміка і жалезныя прадметы (нажы, В-падобныя спражкі і інш.). Адносіцца да культуры тыпу верхняга пласта Банцараўшчыны, датуецца 6-8 стагоддзямі. Матэрыялы даследаванняў захоўваюцца ў Гродзенскім гісторыка- археалагічным музеі.
Касцёл Іаана Хрысціцеля, 7 алтароў касцёла (другая палова ХVIII стагоддзя)
в.Васілішкі
Пабудаваны ў 1769 г. Пры кляштары базыльян. У 1832 г. быў пераабсталяваны пад праваслаўную царкву. Настаяцель Васілішкаўскага прыхода Сырвінд быў арэштаваны за удзел у паўстанні 1863г. З 1919г. касцел дзейнічаў, пазней – закрыты. У сярэдзіне ХХ ст. нязначна пацярпеў ад пажару. У 1980 гады перададзены вернікам.
Трохнефная базіліка з паўкруглай абсідай, двума вежамі і сакрысціей з паўднёвага боку. Пластычнасць архітэктуры ствараецца наяўнасцю ўвагнутасці і кругліне граняў веж, пілястрамі з валютамі ў падставе, плаўна выцягнутымі перакрыццямі і карнізамі, прмавугольнымі філёнгамі. Будынак касцёла накрыты двускатным дахам, закругленым над абсідай. У якасці будаўнічага матэрыялу выкарыстана цагліна.
Мастацкае вырашэнне інтэр’еру заснавана на кантрасце яго плоскасцевай архітэктуры і каларыстычна насычаных алтароў. Сем алтароў касцёла выкананы ў стылістыцы ракако. Каменныя алтары апрацаваны пад ружовы і блакітны мармур, упрыгожаныя пазалочанай лепкай у выглядзе валют, ракайлей і дэкаратыўных ваз.
Селішча перыяду жалезнага веку (VI стагоддзе да н.э. — IV стагоддзе н.э.)
в.Ваўчкі, на ўсходняй ускраіне вёскі
На ўсходняй ускраіне вёскі, на левым беразе р.Дайнароўка, прытока Нёмана. Плошча каля 0,75 га. Адкрыў і даследаваў у 1975 г. М.А.Ткачоў. Культурны пласт 0,4 м. Знойдзены фрагменты ляпной штрыхаванай керамікі. Датуецца пачаткам 1-га тыс.да н.э. Адносіцца да культуры штрыхаванай керамікі. Матэрыялы даследавання захоўваюцца ў Інстытуце гісторыі НАН Беларусі.
